voormalige Haersmastate

De Haersma State heeft verschillende namen gekend zoals Boelens State en Groot Schepper. Het landgoed lag ten westen van Buitenpost op de plaats waar nu het park gesitueerd is.

Buitenpost was de hoofdplaats van de grietenij (voorloper van een gemeente) Achtkarspelen. Hierdoor waren er hier verschillende States. Elke familie die een grietman leverde, bouwde hier namelijk zijn eigen State. Zo waren er in het verleden ook een Herbranda State, Jeltinga State Boelens-state en een Scheltinga State.

De meest bekende familie en waarschijnlijk ook de bouwers van deze state, was de familie Boelens. De familie had grote belangen in de verveningen in Achtkarspelen en leverde bijna de hele periode van 1618 tot 1673 de grietman van Achtkarspelen, te beginnen met Tjerk van Boelens. Hij wordt in 1637 opgevolgd door Pieter van Boelens. Van 1648 tot 1653 is het de beurt aan Livius van Boelens. Van 1653 tot 1670 doorbreekt Livius van Scheltinga (1632-1670) de familietraditie. Met Tarquinius van Boelens (1632-1673) komt er opnieuw een Boelens aan het roer. Hij is getrouwd met Antje van Andringa, maar het huwelijk blijft kinderloos. Hij is maar twee jaar grietman en in 1673 sterft met hem het geslacht uit.

De State komt in bezit van de nieuwe grietman Isaac de Schepper ( ? - 1688). Hij was 'doctor in de regten', lid van de Staten, politiek commissaris van de synode en ook nog eens een goede dichter. Zijn grietmanschap van Achtkarspelen liep van 1677 tot 1688, in welk jaar hij overleed. In zijn tijd wordt de state ook wel 'Groot-Schepper' genoemd.

Isaac wordt opgevolgd door zijn neef Eelco van Haersma (1667-1712). Van 1688 tot 1712 is hij grietman van Achtkarspelen en wordt eigenaar van de State in Buitenpost. De State krijgt daarom opnieuw een nieuwe naam: Haersma State.

Na hem neemt zijn zoon Arent van Haersma (-1740) het grietmanschap, tot zijn overlijden, over. Halfbroer Aulus van Haersma ( -1763) mag dan de bestuursplek innemen. Deze voormalige kapitein in het leger laat geen kinderen na, dus bij zijn dood moet elders in de familie de opvolging geregeld worden.

In de bovenstaande advertentie in de Leeuwarder Courant van 17 januari 1758 wordt de state als "Buitenplaats" te koop aangeboden. Het draagt de naam "Vieverenberg" en uit de beschrijving blijkt dat het in 1740/1741 herbouwd is. Het is een luxe locatie met tal van extra's, zoals een hof met fruitbomen, volières en andere bouwsels die bij een voorname woongelegenheid van die tijd hoorden.

De eer valt te beurt aan Daniël de Blocq van Haersma (1732-1814) (foto's onder: schilderijen uit 1770, Daniel met daarnaast echtgenote Maria Wibrandi), de zoon van zijn voorganger. Na de franse bezetting moest deze, evenals de andere grietmannen in de omgeving, zijn ambt opgeven, maar in 1805 werd hij werd in ere hersteld. Naast grietman is hij ook curator van de Universiteit in Franeker geweest.

De volgende bekende eigenaresse van de State was Catharina Wilhelmina van Haersma (1762-1826), zijn dochter. Zij trouwde in 1794 met Jan Minnema de With (1762-1820), geboren in Dokkum, en 'Ritmeester der Cavalerie', secretaris van de grietenij en Maire en Schout van Achtkarspelen.

zijaanzicht van Haersmastate in haar nadagen
(datum: 1903 - plaats: west Buitenpost, nu: Haersma de Withpark - kijkrichting: noordwest naar zuidoost)

De laatste 'grietman' die Haersma State bewoonde was jonkheer. Daniel de Blocq van Haersma de With (afbeelding rechts). Enkele gegevens: hij werd op 17 mei 1797 geboren in Rinsumageest en overleed op de Haersmastate op 19 augustus 1857. Daniël liet zich 1 oktober 1814 inschrijven als student aan de Hogeschool te Groningen, waar hij op 4 maart 1820 bevorderd werd tot meester in de rechten. Na het huwelijk van Volkertina en Daniël woonde het gezin eerst in Leeuwarden en werden hier de eerste vijf van de in totaal elf kinderen geboren. Al spoedig kreeg Daniël een benoeming als grietman van Oostdongeradeel, waar hij zijn oom Frederik de With opvolgde. Het gezin ging wonen in Metslawier en betrok hier Huize Bosman, waar nog zes kinderen ter wereld kwamen. Bij zijn benoeming in 1839 als grietman van Achtkarspelen verkocht hij het deftige en voorname Huize Bosman aan zijn opvolger Schelte Baron van Heemstra. In Buitenpost ging het gezin zich vestigen op Haersmastate, dat door vererving werd verkregen van oom Sybrand van Haersma. Deze was als grietman van Achtkarspelen de voorganger van Daniël. In 1841 kreeg de familie visite van de koninklijke familie, die dan een bezoek brengt aan de twee noordelijke provincies. Dit was koning Willem II met zijn vrouw Anna Pawlona van Rusland. Op weg naar Groningen, deden ze Haersmastate aan. De Leeuwarder Courant maakte melding van deze gebeurtenis en schreef onder andere: "Het landhuis van den Heer Grietman was met smaak versierd, vele Aanzienlijken waren aldaar genoodigd en een keurig Dejeunée werd aangeboden". Volgens overlevering binnen de familie Van Haersma zou de koning bij vertrek uit Buitenpost hebben gezegd dat hij iets voor de heer grietman wilde doen. De heer Van Haersma de With zou toen gezegd hebben: "Sire, mijn enige wens zou kunnen zijn dat U de tot mijn dochter gesproken woorden waar maakt. U begroette haar met: "Goedemorgen, Freule". De koning zou op deze vrijpostige uitlating hebben geantwoord: "Mijnheer, ik nobileer U". Bij Koninklijk Besluit van de dag van het koninklijk bezoek op Haersmastate, 26 juli 1841, werd mr. Daniël de Block van Haersma de With door de koning uit eigener beweging verheven in de adelstand, dus zonder dat daartoe is gerequestreerd. Zijn nakomelingen mochten het predikaat jonkheer en jonkvrouw voeren. Negen jaar later, in 1852, bracht koning Willem III een bezoek aan de familie op Haersmastate. De beide wethouders van Achtkarspelen Zijlstra en Gorter, twee raadsleden Buma en Hulshoff en de gemeentesecretaris van de Schaaf waren bij de ontvangst aanwezig. Met de Gemeentewet van Thorbecke in 1851 werd de grietenij opgeheven en veranderd in een gemeente'. Hij was de laatste die daarmee de functie van grietman in Achtkarspelen bekleedde. Voortaan was er sprake van de gemeente Achtkarspelen met aan het hoofd een burgemeester. Deze functie bekleedde hij tot zijn dood op 19 augustus 1857. Daniël had overigens nog meer werkzaamheden, zo was hij ondermeer advocaat voor het Hof van Friesland, dijkgraaf van Oostdongeradeel, kapitein, adjunct houtvester en lid van de Provinciale staten van Friesland.

De volgende bewoner was jonkheer Volkert Adrianus Heringa van Haersma de With. Hij werd op 18 februari 1831 in Metslawier geboren. Na de dood van zijn vader nam hij het ambt van burgemeester in 1857 op zich. In oktober 1869 nam hij vrijwillig afscheid van die functie en werd opgevolgd door de eerste niet-adelijke eerste burger W. Hellema. Hij werd in december 1869, ondanks dat hij vooraf bekend had gemaakt er niet in aanmerking voor te willen komen, toch gekozen als raadslid van Achtkarspelen.

Volkert was tevens de laatste bewoner van Haersma State. Op 29 maart 1909 overleed hij op de leeftijd van 78 jaar. In het voorjaar van 1911 verscheen een advertentie in de Leeuwarder Courant waarin 'de verkoop op afbraak' middels een veiling, werd aangekondigd. Notaris Sickler hield daartoe een publieke verkoping in Logement Smith. Koper werd de bekende plaatselijke ondernemer Popke Sjoerd Bakker. Sloopmateriaal van het voorname huis werd later gebruikt bij de bouw van ondermeer Het Oude Kantoor aan de Stationsstraat.

Foto's:

• Haersmastate in foto's

Meer informatie:

• over de states