Oorlogsgedenktekens wijzen op herdenken

Gedenktekens in grote verscheidenheid markeren de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. Bijna elk dorp, elke stad heeft één of meer van zulke tekens. Zij doen denken aan het verhaal wat er bij hoort. Het verhaal dat steeds weer verteld en beluisterd moet worden is de opdracht van herdenken.

Zo’n gedenkteken is het glas-in-loodraam dat momenteel bij boekhandel Peperkamp in de Kerkstraat is te bezichtigen. “Het is een bewijs van erkentelijkheid voor de gastvrijheid bij u genoten”, aldus pater J. Dankelman uit Roermond in 1945. Deze had meteen al een plaats voor dit raam in gedachten. “Wij hadden ons voorgesteld dat het geplaatst werd in het gemeentehuis (bedoeld werd Nijenstein) boven de achterdeur in het bovenlicht. Telkens wanneer men later het gemeentehuis binnentreedt, zal onwillekeurig het oog erop vallen en de herinnering verlevendigd worden”. Door tekst en voorstelling zou aan die tijd herinnerd worden. Als de gemeente hiermee akkoord kon gaan, wilde de pater graag de afmetingen en vorm van het bedoelde raam weten. Zodoende werd het 1.32 m. lang en 62,5 cm. breed.

Centraal in het raam kwam de gastvrije Friese vrouw te staan. Met haar rechter hand neemt ze de berooide vluchtelingen bij de hand. Op hun gezichten is de verslagenheid, de angst, spanning en hoop te lezen. Een geallieerd vliegtuig komt in duikvlucht naar beneden. In de linker hoek ligt een niet ontplofte bom. Helemaal op de achtergrond zien we het silhouet van een Roermondse kerk. Met haar linkerarm wijst de vrouw naar een gastvrije Friese huiskamer. Op de voorgrond een kachel, waarbij de verkleumde vluchtelingen zich kunnen warmen. De gedekte tafel staat gereed met daar achter een ledikant en een koe, symbolen van geborgenheid. Een echtpaar wacht met ogen vol meelij op de evacué die hen wordt toegewezen. Op de achtergrond het silhouet van de Hervormde Kerk, destijds nog de ‘âlde wyte’ genoemd.

De Roermondse evacué ’s waren nog maar nauwelijks thuis, of ze dachten reeds aan deze geste. Pater Dankelman schreef zijn brief aan de gemeente namelijk op 12 augustus 1945. Berooid van alles, vele huizen in puin of zwaar beschadigd en/of leeg geroofd, moesten ze geheel opnieuw beginnen. Dit kostbare raam betekende een offer voor hen. Op donderdag 25 april 1946 werd het raam door een delegatie van tien man met een korte plechtigheid de gemeente aangeboden. ’s Middags werd aan vrienden en kennissen een bezoek gebracht en kregen een aantal inwoners van de gemeente, die zich voor de evacué’s verdienstelijk hadden gemaakt, een reproductie van het raam.

Ons dorp kent echter nog een tweetal gedenktekens. Op 11 december 1940 werd op het kerkhof rond de Hervormde Kerk aan de zuidzijde de grafsteen van Enne Dijkstra te Buitenpost aan de familie overgedragen. Op 12 mei 1940 was Enne als enige inwoner van Achtkarspelen gesneuveld in de Wonsstelling bij de Afsluitdijk. De driehoekige grafsteen werd aangeboden door de manschappen van de sectie waarbij Enne Dijkstra had gediend.

Op 4 mei 1995 onthulde wethouder mevr. Postma het monument naast de Hervormde Kerk. De onregelmatige vorm van het grondvlak symboliseert de chaos in de wereld. Daarbinnen heerst de strijd tussen goed en kwaad, leven en dood, recht en onrecht. Dit wordt uitgebeeld door het contrast tussen de levende groene beplanting en de harde grijze rots. Zij die streven naar het goede, een beschaafde wereld, zien als het ware de oude harde wereld open barsten. Daaruit rijst een glanzende bol op: een wereld zonder oorlog, zonder onrecht. Zoals de tekst ook aanduidt: “Verzet tegen onrecht draagt de beschaving”. Sierd Otten, de ontwerper, verwoordde het kernachtig: “It is net allinnich in monument ta betinking, maar ek en foaral ta besinning”.

Ons dorp kent drie gedenktekens. Tekens van herinnering, die ons doen denken aan het verhaal wat er bij hoort. Daarom kennen we onze jaarlijkse 4 mei-herdenking. Herdenken is terug denken, om niet te vergeten. Het bevat tevens een opdracht met een waarschuwing. Drie gedenktekens herinneren ons aan ontheemde vluchtelingen, die bij ons een onderdak vonden. Aan de doden die vielen voor vrijheid en recht. Aan verzet tegen onrecht. Terugdenken vraagt kennis van het verleden. Dóórvertellen thuis en op school. Onderwijs in geschiedenis is onmisbaar. Een Afrikaans gezegde luidt: “Mensen zonder verleden, zonder geschiedenis, zijn als bomen zonder wortels”. Zij vallen zo maar om. Doodgewone feitenkennis dreigt momenteel het ondergeschoven kindje te worden. De Tweede Wereldoorlog was een oorlog tegen totalitaire staten met hun duivelse ideologie. Zij waarschuwt ons naar de toekomst tegen discriminatie, zinloos geweld, populisme. Dit vraagt om keuzes te maken. En dat eist kennis van zaken. En, zoals koningin Beatrix het in 1995 verwoordde: ”Respect voor elkaar én voor de leefomgeving begint bij niet hinderen, niet krenken, niet vervuilen, niet vernielen. Verdraagzaamheid vraagt wel dat mensen zich gebonden weten aan normen. Tolerantie die wil dat alles kan, dat alles geoorloofd is, dat geen grenzen meer worden gesteld, leidt uiteindelijk tot intolerantie”. En dan zijn we weer bij de periode waar onze drie gedenktekens juist aan herinneren en voor waarschuwen.

(Bibu-0409)