Als je een willekeurige Buitenposter vraagt hoe het tehuis Herbranda tot stand kwam, krijg je een min of meer vaag antwoord of de reactie dat men het niet precies weet. Mede daarom leek het de redactie goed eens in het gemeente-archief van Achtkarspelen en van Tytsjerksteradiel te duiken. Een bijzonder wooncentrum midden in Buitenpost en het hoe en wat daarover, maakt toch wel enigszins nieuwsgierig.

Toen op 30 december 1945 mevrouw Jeltje Hannema, geboren Wiersma, overleed, was de door haar man, dominee J.W. Hannema en notaris van Giffen te Leeuwarden bij testament ontworpen beschikking de ‘Wiersma-Reitsma-Stichting’ een feit geworden. Het duurde tot september 1946 alvorens een bestuursvergadering werd belegd. Op deze bijeenkomst werd toen reeds gesproken over een te bouwen tehuis voor ouden van dagen te Buitenpost. Op voordracht van de executeur-testamentair werd op diezelfde dag door het diaconessenhuis- bestuur te Groningen het bestuur van de Wiersma-Reitsma-Stichting geïnstalleerd. De taak van het bestuur is omschreven en vastgelegd in de statuten van de stichting. Hier ging nog iets aan vooraf, zoals blijkt uit het boek ‘Buitengewoon Gewoon’ van E. Bosma. Dit boek is een uitgave uit 2008 van Streekmuseum/Volkssterrenwacht te Burgum. Dit werk beschrijft de Reitsma’s van Eastermar met de verwante families Hoekstra, Veenland, Werumeus Buning en de Wiersma’s, alsmede de Wiersma-Reitsma-Stichting. Aan de orde komen de nalatenschappen van Eeuwe Jeltes Wiersma, gehuwd met Antje Gjalts Reitsma en van Dirk Gjalts Reitsma, gehuwd met Klaaske Jacobs Noordmans. Alle bezittingen van beide echtparen kwamen in handen van de dochters van eerstgenoemd echtpaar, de zusters Antje, Sijke en Jeltje Wiersma. Door de laatst overgebleven zuster, Jeltje, werd bij testament van 24 november 1943 bepaald dat verreweg het grootste deel van haar bezit ten deel zou vallen aan een op te richten Stichting, de Wiersma-Reitsma-Stichting. Jeltje laat daartoe notaris mr. David Flud van Giffen in Leeuwarden noteren: "Ik roep bij dezen, door mijn nalatenschap tot na te melden doel af te zonderen, een stichting in het leven, welke stichting ik mitsdien bij dezen tot de eenige erfgename mijner nalatenschap benoem".

Stichtingsakte en doel

De statuten (zonder datum van vaststelling) van de Stichting bepalen in de eerste plaats dat de Stichting gevestigd is te Buitenpost en de naam ‘Wiersma-Reitsma-Stichting’ zal dragen. De grondslag van de Stichting is ‘de erkenning van de Heilige Schrift als het Woord van God en diensvolgens Jezus Christus als de Zoon van God, den eenigen en algenoegzamen Zaligmaker, welke overgeleverd is om onze zonden en opgewekt om onze rechtvaardiging (Romeinen 4 : 25).’ Op die grondslag heeft de Stichting ‘de Christelijke verzorging van behoeftige personen ten doel, in de eerste plaats van hen die woonachtig zijn te Burum, Warfstermolen of Oostermeer en minstens tien jaar aldaar gewoond hebben, in de tweede plaats van hen die daar geboren zijn en daar minstens tien jaar gewoond hebben, en in de derde plaats, wanneer er dan nog plaats is, van hen die woonachtig zijn te Buitenpost’. De Stichting, zo vervolgen de statuten, ‘tracht dit doel te bereiken door het bouwen en in stand houden van een gebouw, waarin verstrekt worden aparte grootere woningen aan echtparen zonder inwonende kinderen en kleinere woningen aan eenbaren (eenzamen, ongehuwden), hetzij man of vrouw, zonder inwonende kinderen, met een geldelijke toelage van hoogstens ƒ50,- per maand voor ieder echtpaar en van hoogstens ƒ25,- per maand voor iederen eenbare’. Verder werd bepaald, dat dit gebouw opgericht moet worden op de percelen die westelijk naast de door Gezusters Wiersma bewoonde villa (Voorstraat 49) lagen en eveneens hun eigendom waren. De singel, behorende bij die percelen, moet als wandelplaats voor de bewoners van het gebouw bestemd worden. In de bestuurskamer van het gebouw ‘moet het groote portret van de heer Eeuwe Wiersma Jeltezoon een plaats erlangen’. Ook kunnen in de bestuurskamer en elders in het gebouw voorwerpen uit de nagelaten boedel geplaatst worden, die daarvoor naar het oordeel van het bestuur in aanmerking komen. In de tuin van de Stichting, zo bepaalde Jeltje verder, moeten ‘de steenen doodskist, de stander met zonnewijzer en het steenen leeuwtje met wapenschilden’ geplaatst worden. Tevens moet in de nabijheid van of in het gebouw voor de conciërge-tuinman een woning aangeschaft of ingericht worden. Deze persoon en zijn echtgenote zullen na zijn eervol ontslag, in het gebouw ter verzorging worden opgenomen, ‘zo zij dat willen’. Aan de toekomstige bewoners van het gebouw worden eisen gesteld. Zij moeten behoren tot de Nederlands Hervormde Kerk en instemmen met de grondslag van de Stichting. Zij moeten minstens 50 jaar zijn, tenzij een lichaamsgebrek opname op jongere leeftijd wenselijk maakt. Het bestuur is bevoegd bewoners te verwijderen wanneer zij in strijd met de grondslag van de Stichting handelen, zich niet aan gegeven voorschriften houden of door hun gedrag andere bewoners aanstoot geven. De mannelijke bewoners kunnen, als zij daartoe in staat zijn, verplicht worden om huiselijke bezigheden of tuinwerkzaamheden te verrichten. Het bestuur der Stichting, aldus Jeltje, bestaat uit vijf personen. Zij moeten tot de Hervormde kerk behoren, instemming betuigen met de grondslag van de Stichting en in Friesland wonen. Tussen de bestuursleden, van wie bij voorkeur één moet wonen te Burum of Eastermar, mag geen bloed- of aanverwantschap nader dan de vierde graad bestaan. Ten hoogste één van de bestuursleden mag predikant zijn, maar een godsdienstonderwijzer of een evangelist kunnen geen bestuurslid zijn. Ten hoogste één van de bestuurders mag pachter van onroerende goederen van de Stichting of op andere wijze belanghebbende bij de Stichting zijn. De leden van het bestuur worden benoemd door het bestuur van het Diaconessenhuis te Groningen, dat een geldbedrag van ƒ120.000,- gelegateerd krijgt en kunnen door dit Bestuur te allen tijde, zonder opgaaf van redenen, worden ontslagen. Het bestuur kiest uit zijn midden een voorzitter en een rentmeester, die tevens secretaris is. Er volgen verder regels over toelage en presentiegeld, over de manier van stemmen, het boekjaar en de boekhouding, de bestuursbevoegdheden, een in te stellen reglement, de taak van de conciërge-tuinman, ontslagmogelijkheden voor het bestuur en statutenwijziging. Het artikel over de grondslag van de Stichting mag echter nooit gewijzigd worden. Het bestuur staat in zijn beheer onder voortdurende controle van het Bestuur van het Diaconessenhuis, dat bevoegd is om één of meer personen aan te wijzen om die controle daadwerkelijk uit te oefenen. Zolang dominee Hannema leeft, is hij enig bestuurslid en blijven een aantal artikelen over het bestuur, de bestuursmacht en het toezicht door het Diaconessenhuis buiten werking. Ds. Hannema kan ook niet ontslagen worden. Het bestuur heeft tot taak de Stichting te beheren in de meest ruime zin van het woord en dient tevens te zorgen voor het onderhoud van de familiegraven te Buitenpost, Eastermar en Burum.

Nieuw Herbranda in 1955

De bouw van rusthuis Herbranda

Het bestuur besloot in 1954 tot oprichting van een veel groter tehuis in Buitenpost, te bouwen op de westelijk van de villa gelegen percelen grond. Naast dit Rusthuis Herbranda, waarin behalve woongelegenheid voor 12 alleenwonenden (zes op de begane grond en zes op de verdieping) ook ruimte voor een bestuurskamer was, werden 24 afzonderlijke wooneenheden geprojecteerd. De Wiersma-Reitsma-Stichting was in staat het gehele project uit eigen middelen te financieren, zonder dat er overheidssubsidie aan te pas hoefde te komen. Typerend voor het hoofdgebouw was de zeer grote serre aan de voorkant met veel glas en de prachtige tuin met paden, vijver en bruggetje. Voorjaar 1957 werd nog aan het complex gewerkt. Enkele woninkjes waren reeds bewoond, maar de timmerlieden waren nog druk bezig met de afwerking. Zuster M.W. Kooiman was zeer tevreden over de snelle vordering van de bouw. Begin april 1957 zouden de overige ouderen worden ontvangen. Het hoofdgebouw was bijzonder modern geoutilleerd en beschikte over een prachtige eetzaal, een recreatiezaal en een ziekenzaaltje. Kortom, een bejaardencomplex waar Buitenpost trots op kon zijn. De directie werd van 1956 tot 1971 gevoerd door mevrouw E.A. van der Veer en de zojuist genoemde mevrouw M.W. Kooiman, verpleegkundige. Tot de bewoonsters behoorden onder meer twee ongehuwde zusters van ds. Johannes Hannema, namelijk Aukje Hannema (1874- 1971) en Jattje Hannema (1879-1969). Later woonden de beide zusters, die een particuliere verpleegster hadden, in Hillama-State te Burgum.

Verkoop van villa Herbranda

Na de bouw van Rusthuis Herbranda werd Villa Herbranda (Voorstraat 49) verkocht. Koper in 1957 voor ƒ36.000,- werd notaris Sybenga. Zijn vrouw woonde er na zijn overlijden lang alleen en verkocht dit pand in 1987 voor tienmaal de aankoopprijs aan deurwaarder Reinders. Tegenwoordig is Makelaardij Jacqueline Nome er gevestigd.

Officiële opening Herbranda

Op woensdag 15 mei 1957 werd onder grote belangstelling rusthuis Herbranda officieel geopend door burgemeester H. van Ek, die de hoofdtoegang van het tehuis ontsloot. Hij was één van de weinigen die de dames Wiersma nog gekend had. In Buitenpost werden ze in de wandeling ‘de dames’ of nog meer ‘de dametjes’ genoemd. De heer Kloppenburg van Warfstermolen bood namens de gezamenlijke pachters een televisietoestel aan. De bijna 90-jarige mevrouw Dijkstra en mevrouw weduwe de Vries, schonken namens de bewoners van Herbranda een staande schemerlamp. Ds. Hilhorst, de geestelijk verzorger van dit bejaardencentrum, sprak de woorden dat er wel eens wordt beweerd dat een dominee het beste uit zijn woorden kan komen wanneer die een barricade voor zich heeft en daarom een lessenaar aan het meubilair toevoegde. Namens de ouden van dagen van de omringende huisjes, bood de heer S. Visser een elektrische klok aan om de ouder wordende bewoners op die manier bij de tijd te houden. De heer P. Niesten, die belast was met de architectuur van het tehuis Herbranda, overhandigde mede namens de aannemers en onderaannemers een envelop met inhoud. Welke aannemer Herbranda gebouwd heeft, was helaas niet meer te achterhalen.

Meer foto's:

(@copyright: www.binnenbuitenpost.nl, 2015; Bibu-09-12)