Jaap Rusticus, kunstenaar

Jaap Rusticus: steenverkoper, graficus, kunstschilder, beeldhouwer, houtsnijder, een kop uit de Leeuwarder Courant van 16 januari 1960. Jaap werd geboren op 31 maart 1913. Hij overleed op 14 augustus 1972. Hij was één van de slachtoffers van de tornado op Ameland. Jaaps vader was slager in Buitenpost. Nadat deze ruzie kreeg met zijn knecht moest Jaap stoppen met school, hij had er net een jaar ULO opzitten, en bij hem in de zaak komen werken. Tot zijn 28e heeft Jaap in de slagerij gewerkt en ook al zijn diploma’s voor dit vak gehaald. Toen nam zijn broer de zaak over en moest Jaap iets anders gaan doen.

Hij solliciteerde bij Steenhouwerij de Vries en werd graf- en andere steenverkoper. Sinds 1950 woonde het gezin Rusticus in het witte huis 'Marijke' op de hoek van de Haersma de Withstraat en de Irenestraat. Jaap ontdekte dat hij wel “voor het maken van kunst” voelde. Het begon met een tekencursus bij de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen waar hij niet echt vond wat hij zocht. Hij belandde uiteindelijk bij kunstschilder Joop Kloek die toen in het huis van Simke Kloosterman woonde en werkte. Toen Jaap hem vroeg of hij ook les wilde geven bleek deze hier wel voor te voelen. Joop Kloek is voor Jaap (en ook voor Klaas Koopmans) de man geweest die hem inspireerde.

Toen Kloek na ruim anderhalf jaar naar elders verhuisde was er intussen een groepje ontstaan te weten de al genoemde Jaap Rusticus, Klaas Koopmans en verder Jan van der Bij, Sjoerd Huizinga en Pier Feddema. Zij vormden de groep Yn ‘e line. Samen gingen zij met hun werk naar de Groninger Herman Dijkstra en zijn, soms ongezouten, kritiek hielp hen verder. Intussen bleef deze groep Friezen elkaar ontmoeten en elkaars werk bekritiseren. En als Yn ‘e line hadden ze hun eerste gezamenlijke expositie in Groningen, in de ‘Mangelgang’. In een interview in de Leeuwarder Courant vertelt Jaap: “Elke maand komen we bij een lid van de ploeg bij elkaar. Niet alle vijf hebben we dan steeds werk bij ons. Ik reis met het schetsboek naast me in de auto en stop hier en daar om iets interessants vast te leggen. Uit de vele vluchtige schetsen komt dan thuis nog al eens wat in de verf of het krijgt vorm in hout of het wordt gegoten in cement. Ik kom daardoor meestal met veel aandragen maar soms is ook het meeste rommel. Op die zaterdagmiddagen gaat het er soms heerlijk fel aan toe en vaak wordt er ook heftig gedebatteerd over andere zaken de kunst betreffende zoals kunstrecensies, kunstboeken, architectuur enz.

Schilderij van Jaap Rusticus uit 1962

Terwijl Jaap als vertegenwoordiger door Friesland reist vult hij veel schetsboeken met boerderijen, landschappen, koeien, paarden en niet te vergeten mensen. Hij had een hele grote productie van kunstwerken, die hij met het grootste gemak ook uitdeelde aan vrienden en bekenden. Maar soms is de aanleiding tot tekenen een andere. Zoals bijvoorbeeld muziek. Ook tot muziek en muziek maken voelde Jaap zich aangetrokken. Vanaf zijn 11e jaar bespeelde hij verschillende instrumenten. Hij was onder andere organist in de gereformeerde kerk in Buitenpost en gaf les op het harmonium. Toch had de beeldende kunst zijn interesse het meest. Naast schilderijen en beeldhouwwerken maakte Jaap etsen. In het begin ging dat niet zo goed tot Jaap in een oud boekje las dat je de etsplaat eerst warm moest maken voor je er verf op deed. Toen ging het stukken beter. Jaap kraste de afbeeldingen rechtstreeks in de platen en maakte daarom meest droge naalden. Hij drukte alles zelf af en ontdekte een manier om speciale effecten te krijgen.

In 1954 zag hij een mooi stuk steen in de steenhouwerij en begon met het hakken in steen. Hij maakte nooit een ontwerp maar begon zo. En eind jaren ’50 maakte Jaap zijn eerste muurschildering in de hal van de Chr. nationale school in Hallum. Een bijzonder veelzijdig mens dus. Over zijn schilderijen vertelt Jaap: “De schilderijen die ik het beste vindt zijn in één ruk gemaakt. Het gebeurt ook dat ik een maand lang aan een schilderij werk en dan nog bevalt het me niet”. En op de vraag waarom hij dit toch allemaal doet antwoordt Jaap: “Niet uit financieel voordeel want dat is er vooreerst nog niet bij. Maar ik kan het eenvoudig niet laten. Men moet zich immers af en toe ontladen. Ik wil het bevrijdend gevoel proeven uit te hebben gezegd wat me bezwaarde, bezig hield of ontroerde. Het is niet iets nadoen, maar een eigen manier vinden om iets te zeggen. Men moet ervoor gedisponeerd zijn. Laatst, tijdens het luisteren naar de Mattheüs Passion op de radio, tekende ik een gekruisigde Christus. Het gaf me een bevrijd gevoel. Het lezen van psalm 23 bracht me tot het in volkomen overgave schilderen van een rood paard in een gele wei aan een blauwe sloot”.

Voor Jaap Rusticus was het kunstenaarschap meer dan een verheugenis om het doen, meer dan een tijdspassering. Het raakte ook bij hem gebieden waarover men in woorden niet spreekt. Jaring Roosma zei eens over Jaap: “Jaap was vertegenwoordiger bij steenhouwerij De Vries en in z’n vrije tijd kunstenaar. Misschien was het wel andersom, kunstenaar en in z’n vrije tijd vertegenwoordiger”. Jaap Rusticus was een kunstenaar met een heel brede kijk op de kunst. Hij maakte niet alleen aquarellen, etsen en olieverfschilderijen, maar was ook beeldhouwer, en dat weer niet alleen in steen maar ook in hout. Niet alleen klein maar soms ook heel groot. In Buitenpost zijn nog twee van zijn kunstwerken te bewonderen, die voortgekomen zijn uit de 1% regeling uit de zestig/zeventiger jaren. Bij het Nordwin College/AOC staat een groot reliëf werk uitgevoerd in Franse kalksteen, voorstellend de Zaaier. Bij obs de Mienskip staat het Hynder, een van oude baksteentjes gemetseld paard. Op de steenhouwerij is nog een klein reliëf werkje te bewonderen in de achterkant van de oude werkplaats.

(Bibu-1215)