Of wonderen bestaan...daar denken mensen heel verschillend over. Ik doe er geen uitspraak over of het verschijnsel dat ik deze keer bespreek een wonder(tje) is, maar het wekt zeker verwondering! Het vindt rond deze tijd op grote schaal plaats in sloten en plassen, ook in Buitenpost.

We gaan eerst terug in de tijd, naar de zomer, om kennis te maken met Kikkerbeet. In de oeverranden van allerlei wateren bloeien witte bloemen tussen groepjes ronde blaadjes die als mini-waterleliebladen op het water drijven. Onder water zijn bloemen en blaadjes via vertakkingen met elkaar verbonden tot een soort mat. Individuele planten zijn nauwelijks te onderscheiden, zie foto 1 (onder). De planten wortelen niet in de bodem, de wittig-glazige wortelstructuren hangen los in het water. Ze vormen de zomer door enorme plakkaten, die sloten pleksgewijs over de hele breedte bedekken.

foto kikkerbeet

Kikkerbeet (foto door A. van Heerden)

Het wordt herfst. Hoe overleef je als drijvende plant straks de winter? Kikkerbeet doet dat met zogenaamde turionen, losse ‘winterknoppen’: een soort opgevouwen plantjes die loslaten van de inmiddels door rotting uit elkaar vallende planten. Foto 2 (onder) toont links van het midden een zevental van die turionen.

foto turionen

Turionen (@foto: Gertie Papenburg)

In onze sloten komen de planten vaak niet aan dat uiteenvallen toe, want ze worden bij het slootschonen op grote schaal uit het water gedregd. Maar dan zijn al veel turionen afgezakt naar de bodem. Water heeft bij 4° Celsius de grootste dichtheid, water van die temperatuur zakt naar de bodem en vormt daar een relatief warme laag. Als er ook nog (boom)bladeren in de sloot vallen, liggen de turionen extra beschermd te wachten op betere tijden.

foto van een rustende turion

Rustende turionen (@foto: Gertie Papenburg)

Eind april, begin mei komt er een chemische reactie op gang in die winterknoppen waardoor ze naar de oppervlakte stijgen. Daar vouwen ze zich uit tot de kleine planten die ze in wezen zijn. Die drijven nu dus als eenlingen rond in het water. Ze worden door de wind naar de oevers geblazen waar ze op luwe plekjes terecht komen, vaak met enkele bij elkaar. Ze groeien uit en dan zijn we terug bij de situatie aan het begin van ons verhaal. Op foto 3 (boven) ziet u links een nog rustend exemplaar, rechts een die ontloken is. Op foto 4 (onder) liggen de rustende turionen op de bodem, de ontluikende turionen drijven.

foto rustende turionen

Rustende turionen in een glas (@foto: Gertie Papenburg)

Een paar jaar geleden heb ik medio april van die turionen van mijn vijverbodem gezocht en ze in een glas water gelegd. Toen ik het ontluikingsproces van dichtbij kon bekijken, wekte dat bij mij een sterke verwondering... Wat ingenieus!

Turionen komen ook bij andere waterplanten voor, bijvoorbeeld bij veel kroossoorten. Misschien had u zich al eens afgevraagd waar die in de winter blijven. Fonteinkruiden wortelen vaak wel in de bodem maar kennen toch zulke winterknoppen. Die reservestrategie zal ze evolutionair gewapend hebben tegen wortelvraat door bijvoorbeeld zwanen, maar die komt ook goed uit als mensen zo maar ineens draglines blijken te ontwikkelen.