De nulmeterzone

Je kunt Nederland opdelen in een lage en een hoge helft. De scheidslijn wordt wel de ‘nulmeterlijn’ genoemd. Die ‘nul meter’ is 0 meter NAP. Het gaat, zeg maar, om de lijn tot waar Nederland-zonder-dijken door de zee overstroomd zou worden. Op de topografische kaart zie je daar een grillig patroon van hoogtelijnen. Er zijn hoge ‘koppen’ en laagtes, tussen pakweg -2 en +2 meter NAP. Hoog-Nederland heeft grotendeels een zandbodem, in Laag Nederland treffen we klei en veen aan. Op de klei is het vrij eentonig zus, op het zand is het vrij eentonig zo, maar in de nulmeterzone zien we een ingewikkeld mozaïekpatroon van hoog-laag, droog-nat, klei-veen-zand. Kijk, en dát levert een hoge biodiversiteit op. En u raadt het al: Buitenpost ligt in die nulmeterzone, op de oostrand van een groot‘zandeiland’ met Twijzel-Jistrum-Heechsân als kern. Naar het oosten en het noorden kleigebied, naar het zuiden venige en kleiige omstandigheden in de Mieden, rond een oude zeekreek die we nu kennen als de Dijkhuisterweg en de Oude dijk.

Spits fonteinkruid.

Regen zakt in Hoog-Nederland natuurlijk voor een deel de zandbodem in, totdat het stuit op een ondoorlatende bodemlaag. In Noord-Nederland gaat het dan vrijwel altijd om keileem. Als het niet dieper kan, moet het water naar de randen van het zandgebied afstromen. Daar, in de nulmeterzone, komt dat grondwater dan als ‘lokale of regionale kwel’ in de sloten en plaatselijk in het maaiveld aan de oppervlakte. De reis door de ondergrond kan tientallen (lokaal) tot honderden jaren (regionaal) duren. Dat kwelwater heeft een bijzondere samenstelling, het wordt ‘gebufferd water’ genoemd. En daarin groeien bijzondere waterplanten, zoals enkele zeldzame fonteinkruiden.

Kaartje met het voorkomen van Spits Fonteinkruid aangegeven.

Van Spits fonteinkruid bijvoorbeeld valt de verspreiding in Nederland heel markant grotendeels samen met de nulmeterzone. Zie het kaartje. Geel is zand, groen is zee- of rivierklei, paars is veen. Elk stipje is een vierkante kilometer op de topografische kaart waarbinnen Spits fonteinkruid voorkomt. In de rode cirkel ligt om Buitenpost, dat dus fraai in die bijzondere nulmeterzone ligt. ‘Oost west, thuis best’ - gaan we zien.

Bronnen: illustraties Spits fonteinkruid : 1. Foto, Wikimedia Commons 2. Kaartje, Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF)