een kleine kennismaking met Buitenpost

Het dorp Buitenpost ligt in noord Nederland, in de noord-oosthoek van de provincie Fryslân. Ruwweg centraal gelegen tussen de belangrijke hoofdplaatsen Leeuwarden, Groningen, Dokkum en Drachten. Het is één van de oorspronkelijke acht 'kerspelen' (kerkdorpen) die de naamgever van de grietenij, later gemeente, Achtkarspelen waren. Sinds het midden van de 19e eeuw is het daarvan de hoofdplaats en is het gemeentehuis er gevestigd. Het dorp heeft een belangrijke voorzieningenfunctie waaronder de aanwezigheid van een station, verschillende scholen voor lager en voortgezet onderwijs en bestuursvoorzieningen.

Ontstaan

Het ontstaan van het dorp kan omstreeks de 12e eeuw gedateerd worden. Bedijkingswerk van monniken uit het nabijgelegen Gerkesklooster was daarbij een belangrijke aanzet. Buitenpost ligt halverwege Groningen en Leeuwarden en die ligging is vanouds van belang geweest voor dit (grens)dorp. Het is ondanks de invloed van Oostergo en inspanningen van het oude bisdom Groningen om de grensregio in te lijven, toch een Fries dorp gebleven. De voertaal is wâldfrysk, in tegenstelling tot verder oostelijk gelegen buurdorpen. In vroegere tijden heeft Buitenpost nogal wat te lijden gehad van de strijd tussen de Friezen en de Groningers. Langzamerhand vestigden zich er leden van voorname Friese families. Dit leidde tot een groeiende bestuurlijke functie en een bovengemiddeld aantal andere 'voorname' inwoners. Rouwborden in de gotische Nederlandse Hervormde Kerk herinneren ondermeer daaraan.

Ontwikkeling

Buitenpost werd door haar ligging tussen Leeuwarden en Groningen in de 17e eeuw een pleisterplaats voor postwagens. De komst van de spoorlijn en rijksweg in de 19e eeuw hebben verder belangrijk bijgedragen aan haar ontwikkeling als verkeersknooppunt. Het ligt op de tot voor kort belangrijkste verbindingsweg E10 tussen de beide provinciehoofdsteden. Sinds 1866 heeft het een spoorverbinding met eigen station. Verdubbeling van de spoorlijn heeft in de laatste decennia tot intensivering van het treinverkeer geleid. Het heeft zich daardoor als karakteristiek forensendorp kunnen ontwikkelen.

Handel en industrie

De middenstand is geconcentreerd rond de Kerkstraat, Voorstraat, en de beide pleinen Christinaplein en Nijensteinplein. Industrie is voornamelijk te vinden op industrieterrein De Swadde aan de noordzijde van het dorp (foto onder, @foto: Wout Weterings).

Bestuursdorp

Als hoofdplaats van de gemeente bevindt zich sinds het begin van de negentiende eeuw de bestuurszetel in het dorp. Sinds 1977 bevindt zich dit aan de Stationsstraat (foto onder, ©Johan Kootstra).

Voorzieningen

Als zogenoemd 'onderwijsdorp' kent het een relatief groot aantal scholen. Het basisonderwijs wordt vertegenwoordigd met openbare lagere school De Mienskip, de christelijke lagere school De Lichtbron en de gereformeerde lagere school De Fontein. Het middelbaar onderwijs kent het Nordwin-College en het Lauwers-College. Beide hebben een duidelijke regiofunctie.

In het dorp zijn diverse andere publieke voorzieningen. Bijvoorbeeld de openbare bibliotheek aan de Kerkstraat, zwembad 'de Kûpe', sporthal 'de Houtmoune', sportpark 'De Swadde', streekmuziekschool 'De Wâldsang', zorgcentrum Haersmahiem en het centrum voor sociaal-cultureel werk It Koartling. Toeristisch krijgt het steeds meer betekenis door de vele fiets- en wandelpaden, maar vooral ook de aanwezigheid van botanische museumtuin 'De Kruidhof' en het daarop aanwezige IJstijdenmuseum. Het goede voorzieningenniveau en de aantrekkelijke ligging dragen er toe bij, dat er sprake is van een sterker wordende woonfunctie van Buitenpost.

Bevolkingsgrootte

Buitenpost is na 1955 snel gegroeid in inwonertal. Dit mede dankzij het spreidingsbeleid voor de industrie door het rijk in de jaren vijftig en zestig van de 20e eeuw. Zo was het aantal inwoners in 1955: 2689, in 1965: 3123, in 1975: 4049, in 1990: 5498 en in 2000: 5639. Het dorp begint de gevolgen van de vergrijzing van haar inwoners te merken. Overigens was de bevolkingsgroei al langer aan het afvlakken.

Een grafiekje dat de ontwikkeling laat zien van het inwoneraantal van 1995 tot nu. Op 1 januari 2020 woonden er 27.744 inwoners in Achtkarspelen (in 2019: 27.922). De gemeente vertoonde een lichte daling van 0,4% in inwoneraantal. Buitenpost had met 15 meer inwoners dan in het jaar ervoor, een lichte stijging van 0,2%. Er werd natuurlijk ook getrouwd in 2019. De gegevens van 1996 zijn helaas niet bekend. Tot 2013 is een stijging van het aantal inwoners te zien, daarna neem het aantal geleidelijk af. Pas dit jaar zien we weer een lichte stijging.

(@illustratie: Annemieke Altena, 2020)

Bevolkingsopbouw

Op 1 januari 2020 woonden er 5710 mensen in Buitenpost, inclusief het buitengebied. Dat zijn er 15 meer dan het jaar ervoor (5695). Hoe de verdeling is tussen de verschillende leeftijdsgroepen van 5 jaar is af te lezen uit de bevolkingspiramide. De ontgroening en vergrijzing zijn duidelijk zichtbaar. Jonge mensen (20-35 jaar) zijn ondervertegenwoordigd. Velen vertrekken voor studie en werk naar elders. Het aantal babyboomers (65- tot en met 75-jarigen) daarentegen is juist groot.

(@illustratie: Annemieke Altena, 2020)

Bevolkingsontwikkeling

In 2019 werden 67 baby’s geboren (54 in 2018) en er overleden 66 mensen (54 in 2018).

(@illustraties: Annemieke Altena, 2020)

Verhuizingen

Totaal 265 mensen vestigden zich in Buitenpost (382 in 2018) vanuit een andere woonplaats en er vertrokken 251 mensen (264 in 2018). De meesten hiervan (227) verhuisden naar elders in Nederland, maar er waren ook Buitenposters die naar het buitenland vertrokken (24).

(@illustratie: Annemieke Altena, 2020)

Huwelijken

 Totaal werden 17 huwelijken gesloten met 34 Buitenposters in de hoofdrol als bruid of bruidegom.

(@illustratie: Annemieke Altena, 2020)

Woningen

We wonen met z’n allen in 2542 huizen. Het merendeel daarvan heeft alleen een woonfunctie. Van 63 woningen is bekend dat ze behalve een woonfunctie ook nog een andere functie hebben, zoals een kapsalon, pedicure of kantoor aan huis om maar een paar voorbeelden te noemen.

(@illustraties: Annemieke Altena, 2020)