7. en 8. Sterke Hearke
De sterkste van alle Friezen was wel Sterke Hearke (spreek uit: Jerke), Hearke Tsjerks Witteveen van Drogeham. Hij leefde van 1801 tot 1889 en verdiende de kost als boerenarbeider en hulpagent van politie (stille plysje).
Hij was een rustige man, niet groot, maar breedgebouwd, hij trad niet graag op de voorgrond en toonde alleen dan zijn krachten als het niet anders kon. Tientallen verhalen gingen en gaan er in de noordelijke Friese Wouden nog over hem. De bekendste thema’s daarbij zijn wel: als jongen toont hij al zijn kracht, Hearke in dienst, Hearke en het boerenwerk, Hearke als politieagent en: de oude Hearke heeft nog niets aan krachten ingeboet. De volgende voorbeelden uit en over Buitenpost gaan vooral over Hearke als hulpagent en boerenarbeider, al kende men hier ook wel andere verhalen over hem. Hearke had zijn kracht niet van vreemd. Ook zijn vader kon er wat van:
Op in kear doe soe Hearke nei de faam ta. Mar syn heit wie dêr op tsjin. Dy sei: “Dû komst dêr net hinne, dat is gjin goed folk.” Hearke sette it tsjin him yn ’e kant. Doe pakte de heit Hearke foar by ’t boarst. Dy wie ek ôfgryslike sterk. Mar Hearke skuorde him los. Syn heit hâldde in fjouwerkant stik fan ’e klean yn ’e hân en mei ’t bleate boarst gong Hearke nei de faam ta. Syn heit hie ek wol wat yn ’e bouten (Ruurd de Haan, Buitenpost).
Hearke gaf zijn kracht ook door. Vooral aan zijn dochter Rikst (geboren 1838). Van haar wordt verteld dat ze een vent die haar met een kind had laten zitten later ontmoette op een dansfeest te Rauwerd. Hij vroeg Rikst of ze met hem dansen wilde. Dat ging door. Vier of vijf keer dansten ze samen. Toen sloeg ze eensklaps de armen om hem heen en zei: “Wat houd ik veel van je.” Toen ze losliet, waren al zijn ribben gebroken. Hij heeft nog twee dagen geleefd. Uiteraard wordt van Hearke ook het verhaal verteld dat ook al over Grote Pier de ronde deed:
Op in kear wie Hearke oan ’t modderkroadzjen. Doe kaam der in man oan, dy frege him, wer’t sterke Hearke wenne en wa’t er wie. Doe tilde Hearke de kroadefol modder op mei de rjochterhân en wiisde dêrmei nei it hûs dêr’t er wenne. “Dêr wennet er,” sei er. En hy sloech mei syn linkerfûst op it boarst en sei: “En hjir stiet er.” (Wytse Kootstra, Buitenpost).
Tot op hoge leeftijd bleef hij ongelofelijk sterk:
Sterke Hearke wie al âld. Hy wie al in ein oer de tachtich en ’t wie mar even foar syn dea. Hy wenne hjir flakby oan ’e Lytse wei. Hy handele doe yn tsiis. Us heit hie tsizen foar him meinaam út Bûtenpost. Dy brocht er nei Hearke ta. Hearke woe dy tsizen besjen. ’t Wienen guon fan sechstich poun. Hearke wie doe al net goed en siet yn ’e hoeke fan ‘e keamer. Heit brocht him in tsiis, dêr’t er beide earms ûnder hâldde om him te dragen. Hearke naam de tsiis earst op ’e iene platte hân, en hifke him ris, en doe op ’e oare hân. Krekt as wie ’t in teepantsje (Rikele Witteveen, Drogeham).
Hearke was arbeider bij de familie Kloosterman op Buweklooster onder Drogeham:
Heit (Jan Kootstra) en sterke Hearke wienen arbeiders op it Bomkleaster by Bindert Japiks Kloosterman. Hearke wie net ien fan ’e fluchsten. Boeren binne yn ’e tiid fan ’e haaiing ornaris gleonhastich en sa wie ’t ek wol wat mei Bindert Japiks. Doe’t se der mei in weinfol hea oanriden kamen, sei er tsjin Hearke: “No moast it oars al in bytsje hurd gean, Hearke, oars komme wy net troch de ûngetiid hinne.” “Dat is bêst, boer,” sei Hearke. De wein mei it foer hea der op kaam foar de golle te stean. Trije man stienen op ’e golle. Hearke stie allinne op ‘e wein. Hearke krige in nije foarke fan ’e boer. Hy sette de foarke yn ’t hea en soe der in ûnfoech stik útpjukke, sûnder der nei te sjen hoe’t de stikken laden wienen, mar dat wie krak. De stâlle briek. “Sa kin it net,” sei Bindert Japiks, “dû makkest myn ark stikken.” “It ark moat neffens de man wêze,” sei Hearke. Hy krige no in foarke mei in dikke stâlle. En doe begong er opnij. It wienen stikken hea, dy’t er nei boven stiik, sa ûnbidich, dat it waarde der tsjuster oer. De trije man dêr boppe op ’e golle koenen meielkoar net tille wat Hearke op ien foarkfol laadde. Sy moesten it fuortrôlje. Sy wienen der skjin ferlegen mei. Mar in pear kearen hoefde Hearke de foarke yn it hea te stekken, doe wie de wein leech (Wytse Kootstra, Buitenpost).
De ûngetiid wie omtrint dien, allinne it lêste foer hea moest noch teplak. Dat wie wat ryklik dik woarn, dat it koe net ta de skuorredoarren yn. Twa hynders lutsen de wein en sân man holpen mei, mar ‘t hea bleau stykjen oan ’e sydkanten en oan ’e bovenkant. Dêr kamen ús heit en Hearke oan. “Hearke,” sei de boer, “ik bin bliid, dat ik dy sjoch, want wy binne skjin ferlegen. It hea wol der net troch.” Doe sette Hearke syn rêch tsjin ’t foer oan en even letter, dêr stie de wein yn ’e skuorre. Mar it hiele kozyn fan de skuorredoarren wie meinaam en dêrby hie er ek noch it sket fan ’e bollestâl meiraamd. Heit rekke noait útpraat oer Hearke. Hy fertelde yn dy tiid hast elke dei wat nijs oer Hearke syn útsûnderlike krachten en wy as jonges harken dêr fansels mei sân pear earen nei. (Wytse Kootstra, Buitenpost)
Veel verhalen over Sterke Hearke gaan over zijn optreden als stille politieagent. Hij kon hardhandich optreden, maar daar liet hij het meestal ook bij.
Hearke wie ek stille plysje, Hy moast ris op in kear jild bringe fan Bûtenpost nei Ljouwert ta. Doe’t er yn ’e buert fan Burgumerheide wie, kamen der twa manlju ta de wâl út. ’t Wienen rôvers. Sy seinen: “Je geld of je leven.” “Dat kin wol,” sei Hearke, en hy naam de ponge mei jild fan ’t skouder en sette him op ’e groun del. Doe’t de iene him bûgde om him te pakken krige Hearke him beet en slingere him yn ’e sleat. De oare rôver pakte er ek beet, mar dy naam er mei nei Ljouwert ta. Dy koe net wer loskomme. Doe’t se yn Ljouwert oankamen, sei Sterke Hearke: “No moatte wy earst mar in bakje kofje keapje, tinkt my.” Sy gongen ta in herberch yn. De rôver wie bang. Hy tocht: No bringt er my aanst nei’t plysjebero ta. Doe’t se de kofje op hienen, betelle Hearke en sei tsjin ’e rôver: “No giestû mar wer nei hûs ta, mar tink der om en lap my sokke dingen noait wer.” (Likele Boersma, Drachten)
Sterke Hearke reizge ris mei in ponge mei jild fan ’t postkantoar fan Bûtenpost nei Ljouwert ta. Doe’t er oan ’e Bonkefeart ta wie, seach er dêr in omkeard boatsje lizzen oan ’e kant fan ’e wei. Hy tocht: It is hjir iensum en it is aardich tsjuster. ’t Kin bêst wêze, dat der fremd folk is, dy’t net folle goeds yn ’t sin ha. As dy my aanst treffe wurdt it gefaarlik. En doe gong er ûnder dat omkearde boatsje lizzen. Doe’t er dêr in skoftsje lein hie, hearde er twa persoanen oankommen. Dy hâlden stil by ’t boatsje en gongen dêr op sitten. De iene sei: “Hy mat aanst ek komme, ‘t is sawat tiid.’ Hearke krige yn ’e gaten dat se it oer him hienen. Doe’t se in skoft sitten hienen, sei de oare: “Hy komt net. Wy gean mar wer fuort.” Doe setten se de rjochting Hurdegaryp yn. Hearke kaam wer ûnder de boat wei en sette op Ljouwert ta. (Rikele Witteveen,Drogeham)
Bovenstaand verhaal past niet zo goed bij Hearke die voor niets en niemand bang was en hoefde te zijn. Het wordt dan ook meestal van anderen verteld en dan gewoonlijk gelokaliseerd bij het Goddeloos Tolhuis aan de Goddeloze Singel, ter hoogte van De Valom. Wel een echt Hearke-verhaal is het volgende:
Doe’t it Knjillisdjip groeven waard, wienen der twa Westfalen, dy groeven ek mei. Sy wienen by in widdo yn ’e kost. Op ’t lêst wie ’t karwei dien. Mar de beide Westfalen bleauwen by de widdo. Hja krige gjin kostjild mear. Dat koe net út en ’t minske woe dy twa graach slite. Sy sei ’t tsjin ’e plysje.Doe kamen der twa plysjes, dy seinen út namme fan de boargemaster, dat de beide Westfalen moesten op ’e trein nei Dútslân ta. Mar de Westfalen seinen: “Dat dogge wy net.”“Dan matte wy jim meinimme,” seinen de plysjes.“Prebearje dat mar ris,” seinen de poepen. En doe pakten se de plysjes en smieten se troch de doar. Dêr leinen se beide mei de fuotten omheech. Doe sei de boargemaster tsjin de plysjes: “As jimme der net mei rêdde kinne, dan moat sterke Hearke der mar hinne.” De beide plysjes gongen ek mei. Hearke sei tsjin har: “Gean jimme der earst mar yn.” Doe’t de beide Westfalen de plysjes seagen, woenen se dy wer pakke. Mar dêr kaam Hearke oan. Hy krige se elk by ’t boarst en sloech se mei de koppen tsjin elkoar oan. Doe woenen se wol om lyk. “Doch se no de boeiens mar om,” sei Hearke. Se wienen beide yn ’e sûze en sa blau as laai. (Ruurd de Haan, Buitenpost)
Zoals zo veel arbeiders huurde Hearke ook een stukje land.
Sterke Hearke is yn 1889 stoarn, heit hat him noch wol kend. In skoalmaster yn Twizel hie lân yn ’e Bûtenpostmermieden lizzen. Heit en dy wennen yn Surhústerfean, Hearke yn ’e Harkema. Hearke en heit koenen elkoar tige skoan, want sy wienen beide bijker en dêrtroch kamen se wol gauris by elkoar. Hearke hie dat lân dêr yn ’e Mieden fan dy master hierd. Doe kaam er in kear by heit en sei: “No ha’k fierstefolle lân foar ien hynder. Jimme ha ferskeidene hynders. As wy it lân no mei elkoar berêdde, dan kinne wy it ek meielkoar brûke. Der siet wol wat rûgebol yn dat lân, mar foar hynders wie ’t goed fretten. It like heit goed ta, dat it gong oan. Sa’n fiif à seis jier ha se dat meielkoar hân. It lân wie wat weak en hjir en dêr in bytsje sompich. Der lei in dyk omhinne. Op in kear wienen heit en dy dêr om hea en tagelyk wienen Hearke en dy der ek. Hearke wie ôfgryslike sterk mar wat oan ’e luie kant. Hearke hie in foer hea opladen hân, ’t hynder der foar en doe wied er al in eintsje op stap west nei de dyk ta, doe rekken de fjilden fan ’e wein fêst yn ’e weake groun. De boom fan ’e wein lei op ’e groun, sa djip sieten de fjilden yn ’e modder, de achterste noch djipper as de foarste. Heit en syn broer Alle en Bouke wienen mei har trijen, Hearke wie allinnich. “Dat liket net bêst,” sei heit. Hearke hie de jageline delsmiten en hy hie sein: “’t Sil dertroch. It foer sit der goed rjocht op. Ik tocht dat wy ’t der wol wer út krije koenen. Wy matte ’t mar ris besykje. Ik tochte sje sa: ik en Bouke krije elk in kant fan it tsjil beet (Bouke wie ek tige sterk), Alle mei de rêch der ûnder, dan kinne wy it der wol út krije. As Sjirk (dat wie heit) dan ment, sil ik sizze: klear - dan tagelyk tasette. Dan mat Sjirk mar sizze fan fuort.” Bouke stie oan ’e iene kant fan ’e wein, en Hearke oan ’e oare kant. Alle hie de rêch ûnder ’e bûkberje, dat soed er teminsten dwaan, mar hy die it net. Hy tochte: ik wol ris wite hoe sterk dy mannen binne.” Dat dy die der neat oan. Mar de beide oaren hienen tegearre it hiele foer hea in hiel ein omheech tild dat de fjilden kamen in hiel ein boppe de ierde en de wein hie samar oer de dyk hinne west. (Bareld Bijma, Surhuisterveen)
(@copyright: Jurjen van der Kooi, De Binnenste Buiten, 2011)