wat geschiedenis

Historie van de rijksstraatweg

"Gunstig gelegen aan den rijksstraatweg", dit schreef Jacob Hepkema, journalist en krantenman, onder meer in zijn boek 'Historische wandelingen door Friesland',toen hij omstreeks 1895 Buitenpost bezocht. Nu binnen afzienbare tijd een volledige rondweg om het dorp (van Lutkepost naar het Oost) een feit zal zijn, is er een aanleiding om eens terug te zien in de historie.

Het heeft lang geduurd voordathet verkeer over land zich in deze provincie echt kon ontwikkelen. Dit was ook een gevolg van het feit dat Fryslân een uitstekend net van waterwegen had. Daar kon men lange tijd wel mee vooruit. In oude tijden was de gebruikelijke verbinding tussen Leeuwarden en Groningen over water, die via Dokkum en Stroobos liep. Uit deze tijd stamt de uitdrukking 'Bij Dokkum omgaan'. Met andere woorden: hij of zij heeft lang werk om de plaats van bestemming te bereiken. Uiteraard waren er over land wel mogelijkheden om van Leeuwarden naar Groningen te reizen, maar dit ging heel moeizaam. Zo moest men verschillende ‘setten’ en ‘barten’ en ‘hooghouten’ passeren om het reisdoel te bereiken. Een gunstige uitzondering vormde echter het gedeelte Leeuwarden-Zwartewegsend. Die weg was reeds in de jaren 1531-1533 aangelegd, nadat stadhouder Schenk van Toutenburg daartoe de stoot had gegeven. Dit heerschap had er zelf belang bij, want hij was stadhouder van Friesland en Groningen en had zijn buitenverblijf in Rijperkerk. Van hier kon hij dus gemakkelijk naar Leeuwarden en Groningen reizen. Eerst in 1830 begon begon men een betere en kortere wegverbinding tussen de provinciehoofdsteden te realiseren. Door het militair conflict met de Belgen stagneerde het werk bij de Steenharstertille (nabij ‘de Laatste Stuiver’, ten oosten van Buitenpost). Het duurde tot 1839 dat het gedeelte tot de stad Groningen gereed kwam. Het was een omvangrijk project, want er moest een hele nieuwe aardbaan worden aangelegd. De oude bestaande weg werd verhoogd en verbreed. Aan onteigening van de aangrenzende percelen land en gebouwen viel niet te ontkomen. De procedure hiervoor werd uitvoerig beschreven in een circulaire van de Gouverneur van Friesland, d.d. 20 maart 1830. “De onteigeningen en opruimingen zullen geschieden door behoorlijke Schadeloosstelling, bij minnelijke Schikking door wederzijdsche taxateurs en bij verschil door een derde”.

Verder verloop

Op 22 augustus 1831 kan glorieus een straatweg van 27.464 ellen lengte worden geopend, die f. 387.500,- had gekost. Bij het aanpakken van de weg werden verschillende bochten afgesneden, zoals bij Eestrum. Ten noorden van dit dorp wordt op de kaart van Eekhoff (1840) aangegeven: 'Harste-weg als Groote weg verlaten 1830'. Deze weg is nu nog te volgen als een flauw bochtende reed. Wie een indruk wenst te krijgen hoe een doorgaande weg in het begin van de 19e eeuw er uitzag wordt aangeraden op de Harstewei onder Kootstertille een kijkje te nemen. Een andere afgesneden bocht is op genoemde kaart ook te zien bij het buurtschap Kleine-Horne, ongeveer 2 kilometer ten oosten van Buitenpost, met de vermelding ‘verlaten in 1840’. Door de aanleg van de straatweg door Buitenpost was het nodig dat de dorpsstraat, dus de huidige Voorstraat, werd aangepast.

De financien

Zo was er op 20 februari 1833 een aanbesteding ‘ten huize van de weduwe Jacob Tjeerds Huizenga, Kasteleinsche in de herberg het Wapen van Achtkarspelen te Buitenpost’. In het proces-verbaal van aanbesteding werd het werk omschreven als: “het gedeeltelijk opnemen, vervloeren, verbreeden en vernieuwen van de balstenenstraat, met levering van de daartoe benoodigde materialen, benevens het arbeidsloon”. De klus werd gegund aan Jurjen Jacobs Dijkstra, timmerman te Buitenpost, die het aannam voor een bedrag van f. 950,--. Financiel was het een arme tijd en het werd een probleem om dit bedrag boven water te krijgen. De grietenijraad van Achtkarspelen kwam op het idee om de ingezetenen van Buitenpost een extra heffing op te leggen in de personele belasting, omdat het werk 'eene buitengewone verbetering is, waarvan de voordeelen, mede door de Ingezetenen in het algemeen genooten worden'. Deze belasting was gebaseerd op de “waarschijnlijke vermogens en veronderstelde consumptie”. Dat hield in dat men bij de grietenij overging tot een schatting. Blijkbaar was men wel op de hoogte met de persoonlijke situatie van de belastingbetalers in het dorp. In totaal moesten de Buitenposters bloeden voor een bedrag van f. 800,--. De resterende f. 150,-- kon nog  worden betaald uit de post van het gewone onderhoud van de straat, die de aanwonenden jaarlijks moesten opbrengen. Verder werd bepaald dat de kosten van de weg door Buitenpost in het vervolg ten laste zouden komen van het gehele dorp.

De Rijksstraatweg rond 1900. De foto werd gemaakt ter hoogte van de ijsbaan.

Steeds meer drukte

Nu kan men nog duidelijk zien, dat er heel wat stukken voortuinen en erven zijn onteigend in verband met de verbreding van de doorgaande wegen door bijvoorbeeld Buitenpost en Twijzel. In latere jaren kwamen er nog fietspaden en ventwegen bij en om deze reden staan verschillende voorgevels van huizen en boerderijen op zeer korte afstand van de paden. Het verkeer raast vlak aan de bebouwing voorbij. Waren de Buitenposters in 1833 blij met de nieuwe verbeterde weg door het dorp, dat veranderde drastisch in de loop der jaren. Het alsmaar drukker wordende verkeer door het centrum van het dorp, bracht de veiligheid ernstig in gevaar.

Hierover valt het volgende te vertellen. Ook in het relatief verkeersarme begin van de twintigste eeuw was de Bakkershoek al berucht door de ongevallen die er plaatsvonden. De Leeuwarder Courant schrijft in een verslag van een gemeenteraadsvergadering in 1930 er over: "Het is van algemeene bekendheid dat het kruispunt van wegen te Buitenpost uiterst gevaarlijk is en dikwijls aanleiding heeft gegeven tot ongelukken. Twee middelen ztjn er om die gevaren te beperken en het geven van zoodanig uitzicht dat in beide richtingen met behoorlijke snelheid kan worden gereden of het maken van zoodanige inrichting dat men langs één richting verplicht is langzaam te rijden. Mogelijkheid tot uitvoering biedt op het oogenblik het laatste middel. Door verbreeding van den Kuipersweg en van de Stationsstraat is het mogelijk twee vluchtheuvels aan te leggen welke de auto’s dwingen langzaam te rijden terwijl deze bovendien oogenblikkelijk in het verkeer langs den rijksstraatweg werden opgenomen. B en W hebben daartoe de beschikking over plm 160 m2 grond van den heer Penninga die bereid is zijn bakkerij af te breken voor f 8800,-, van de wed. P.S. Bakker 40 m2 aan den Kuipersweg en 50 m2 aan den Stationsweg, van A. Steenhuizen 12 m2, van Smeding 6 en van J. Bolling 25 m2 tot een gezamenlijk bedrag van f 424,-; voor afscheidingen wordt geraamd f 176,- totaal  f f 4400,- Het is nog niet zeker dat mag worden verwacht van het Rijk een subsidie te ontvangen van 25 pct in deze kosten terwijl bijdragen zijn gevraagd van de wegencommissie van de KNAC en den ANWB en van den Bond van Houders van Bedrijfsauto's. Vermoedelijk zullen dus de kosten van deze verbetering een bedrag van f 3000 a f 3300,- niet te boven gaan. Men zou met de beslissing over deze aangelegenheid kunnen wachten tot toezegging van de diverse subsidie’s was binnengekomen maar de beide naaste bewoners van den hoek hebben er zeer veel belang bij spoedig te weten waaraan zij  zich te houden hebben B en W stellen daarom voer de bovenbedoelde gronden aan te koopen en hun te machtigen de bedoelde verbeteringen aan te brengen. Na eenige discussie is bij acclamatie het voorstel van B en W aangenomen".

Ook later werden er maatregelen om het verkeer te remmen en de verkeersveiligheid te vergroten, aangebracht. In 2000 werd bijvoorbeeld op initiatief van de gemeentelijke jeugdraad een dubbele spiegel geplaatst, die het overzicht verbeterde. Om de weg verder te ontlasten werd de aanleg van de rondweg bij de rotonde in het West vanaf de Lauwersmeerweg naar Lutkepost reeds in 1975 gerealiseerd en is ondertussen ook de oostelijke rondweg om het dorp aangelegd. Het heeft tot een forse reductie van de verkeersdrukte geleidt.

(tekst: D.R. Wildeboer en andere bronnen - Bibu-0106)