De familie Bakker

Twee broers en een oom van Tineke Haagen-Bakker sneuvelden als verzetsmensen in de Tweede Wereldoorlog. In twee interviews in de Binnenste Buiten vertelde ze erover.

Toen Miente Bakker in 1925 weduwnaar was geworden, bleef hij achter met negen kinderen. Het moederloze gezin werd liefderijk opgenomen in het Jeltingahuis te Buitenpost waar grootmoeder Bakker, weduwe van de bekende plaatselijke zakenman P.S. Bakker, woonde. In 1937 hertrouwde Miente, waarna nog vier kinderen werden geboren. Zo kwam het dat de oudste kinderen al uit huis waren toen Tineke in 1938 in Leeuwarden het licht zag. “Vanaf de eerste dag dat mijn moeder in huis kwam, hebben de oudste kinderen haar ‘moeder’ genoemd. Ik heb hier nog een vaas staan die mijn moeder op haar eerste moederdag gekregen heeft van Sjoerd. Vol rode rozen. Die vaas was heilig. Want zes jaar later was Sjoerd er niet meer. Wij hoorden er ook direct bij. We hebben altijd twee moeders gehad en we zijn allemaal broers en zussen van elkaar.”

Tineke herinnert zich heel weinig van Sjoerd en Popke. “Wij kennen ze door de verhalen van vader. In de oorlog woonden ze in Amsterdam, Sjoerd was kleermaker en Popke ondernemer. Door de oorlog kwamen ze ook weinig naar huis.”

Sjoerd Bakker

“Op 4 april werd Sjoerd opgepakt en op 5 april was mijn vader jarig”, vertelt Tineke verder. “De broers en zussen die het huis al uit waren, kwamen niet omdat ze wisten dat Sjoerd gevangen was genomen. Nadat hij ter dood veroordeeld was, mochten mijn ouders afscheid komen nemen. Ze gingen met de oudste kinderen naar Amsterdam. De treinen reden toen nog. Toen vader vroeg: "Hoe is het?", antwoordde Sjoerd: "Zo blij, want ik ga naar Jezus toe". Vader bleef tot de dag van de voltrekking van het vonnis. Hij heeft toen met Sjoerd het laatste stukje van Romeinen 8 gelezen. Hij vroeg of vader ook met hem wilde bidden, maar vader had geen woorden. Hij begon het Onze Vader te bidden, waarbij Sjoerd zelf de woorden over de vergeving uitsprak. De Duitsers die erbij stonden, huilden. Toen vader vroeg of hij nog wensen had, zei Sjoerd: "Ja, ik wil graag dat jullie vergeven. Want zonder vergeving kun je niet leven". Tot zijn dood heeft mijn vader de afscheidsbrief van Sjoerd in zijn beurs gehad, waar zijn wens om vergeving ook in stond. Mijn vader zei ook altijd: "Het Duitse volk was niet slecht, de leiding was slecht. Het was schieten of geschoten worden. Ze hadden geen keus.”

Sjoerd Bakker (foto links) werd op 10 juni 1915 in Leeuwarden geboren. Hij werkte als zelfstandig coupeur/ontwerper in Amsterdam.

Vanaf 1942 werd hij betrokken bij de hulp aan aan joodse onderduikers. Via de bekende verzetsman Willem Arondeus raakte hij verder betrokken bij het verzetswerk. In februari en maart 1943 maakte Sjoerd de uniformen die gebruikt werden bij de roemruchte overval op 27 maart 1943 op het Amsterdamse bevokingsregister, waaraan hijzelf ook deelnam.

Vijf dagen na de aanslag werd Sjoerd gearresteerd. Na door het SS- und Polizeigericht ter dood te zijn veroordeeld werd hij op 1 juli 1943 gefusilleerd. Sjoerd Bakker is na de Tweede Wereldoorlog op de Eerebegraafplaats te Bloemendaal herbegraven.

Popke Bakker

Popke zat evenals Sjoerd in het verzet. De familie hoorde pas na de oorlog wat hij allemaal had gedaan. In de vriendenkring liet Sjoerd zich eens de opmerking ontvallen: "Ach Popke, jij hebt zo’n mazzel. Jou schieten ze pas op bevrijdingsdag dood". Het werd helaas waarheid op 7 mei 1945. “Toen Popke overleden was, hadden we helemaal geen contact”, vervolgt Tineke. “Mijn zwager Flip die arts was, kreeg het overlijdensbericht via het Rode Kruis. Een paar dagen daarna kreeg mijn vader een condoleancebrief van mijn zwager uit Leiden. Mijn vader kwam net uit het ziekenhuis, want mijn moeder was geopereerd. Toen Flip de boodschap kwam brengen, wist vader al dat Popke dood was. Na zijn dood liet hij twee hele jonge kinderen achter. Zijn zoon die op 20 juli 1943 werd geboren, was naar zijn oom Sjoerd genoemd die op 1 juli gefusilleerd was. Mijn vader had een enorm Godsvertrouwen. Voor hem waren de gestorven kinderen niet dood. Hij heeft ons allemaal geleerd niet te haten. De Duitsers waren niet beroerd, ze moesten. Het waren ook vaders met kleine kinderen. Natuurlijk zaten er rotzakken tussen, maar wij zijn geen haar beter. Wat er in Indië gebeurde, verdient ook niet de schoonheidsprijs. Wij hebben geleerd niet in wrok om te kijken. De nadruk ligt op het vertrouwen in God.”

Popke Bakker (foto links) werd op 15 december 1912 in Leeuwarden geboren. Hij was getrouwd en had twee kinderen. Zijn zoon Sjoerd die op 20 juli 1943 werd geboren en naar zijn gefusilleerde oom werd vernoemd, is nu een bekende kunstenaar.

Het lot van Popke Bakker was misschien wel het bitterst. Al voor de oorlog was hij actief in het helpen van joodse families in Duitsland. Tijdens de oorlog deed hij veel illegaal werk en zat in het ondergrondse blad ´Vrij Nederland´.

Twee dagen na de bevrijding, op 7 mei 1945, werd hij tijdens een willekeurige massale schietpartij door wraakzuchtige Duitse soldaten op de Dam in Amsterdam doodgeschoten. Hij ligt in Amsterdam op begraafplaats Zorgvlied begraven.

Paul Bakker

De oom van Tineke had een drukkerij in Amsterdam. Daar werden ook illegaal de kranten Trouw en Vrij Nederland gedrukt. Er werd een inval gedaan in de drukkerij op 29 januari 1945. Trouw schreef daarover: "Gruwelijk is het geweest, dat de Duitsers het hele bedrijf van onze drukker S. J. P. Bakker, te Amsterdam, hebben uitgemoord, waar zij, behalve Bakker, ook zijn hele technisch personeel, vier man sterk, fusilleerden. Hier ging het om vijf gezinshoofden, die hun arbeid voor ons blad, die zij uit volle overtuiging hebben verricht, met de dood moesten bekopen".

Stephanus Johannes Paulus Bakker (foto rechts) werd op 11 februari 1900 in Buitenpost geboren. Voor en tijdens de oorlogsjaren was hij eigenaar van een uitgeverij en drukkerij in Amsterdam.

Vanaf 1941 hield hij zich ondermeer bezig met het drukken van illegale brochures, pamfletten en gedichten en (in grote oplages) de illegale bladen Vrij Nederland en Trouw. Na enkele malen ternauwernood aan arrestatie ontsnapt te zijn werd hij samen met zijn personeel op 29 januari 1945 in zijn winkel, door de Duitse polizei aangehouden.

Paul Bakker werd op 9 februari 1945 in Zaandam gefusilleerd. Hij is na de oorlog op de Eerebegraafplaats te Bloemendaal herbegraven.

Herdenken

Het gezin Bakker herdacht 4 mei steeds op dezelfde manier. “Vader las altijd het laatste stukje van Romeinen 8. Voor vader was het afscheid van Sjoerd en het lezen van die tekst het hoogtepunt van zijn leven. Door het lezen van zo’n klein stukje tekst is het hele gezin opeens weer compleet. Zo voelt het. We lazen het bij de begrafenis van onze vader en het is de trouwtekst van mij en mijn dochter. ‘Dat wordt ook op alle rampdagen van de familie gelezen’, zei mijn broer eens. Ook later herdenkt Tineke 4 mei gewoon thuis. “Ik ga ook nooit naar het graf van mijn ouders, want daar zijn ze niet”, is haar verklaring. “We praten er wel over, maar niet in verdriet. Ik ben één keer naar een herdenking geweest op de Weteringschans in Amsterdam. Daar hebben we kransen gelegd bij de herdenkingssteen. We waren er als familie voor uitgenodigd. Daar sta je dan twee minuten stil, maar achter je rijdt de tram. En de mensen lopen je voorbij en er wordt getoeterd. Dat vond ik zo’n belachelijke vertoning.”

De kleinkinderen van Tineke kennen ook het verhaal van de twee omgekomen broers. “Op de manier zoals mijn vader het deed. Heel liefdevol. Niet dat het niet erg is, want je mist ze. Maar wij waren tenslotte nog maar 3, 4, 5 en 6 jaar. Ik weet nog dat ik een pop van Sjoerd had gekregen. Toen ik op de kamer van mijn ouders kwam, huilde mijn moeder. Toen liet ik de pop kapot vallen. Ze hielden voor ons zoveel mogelijk het verdriet weg. Ik heb er nu wel meer moeite mee dan toen, maar het is ons altijd wel bijgebracht: ze zijn bij God.”

Bakkershoek

De familienaam Bakker is onlosmakelijk met Buitenpost verbonden. Tineke’s pake had een kruidenierswinkel op de kruising van de Voorstraat, Kuipersweg en Stationsstraat. Een neef had daar later een zaak in huishoudelijke artikelen. De kruising wordt nog altijd Bakkershoek(e) genoemd. Ooit liepen Sjoerd en Popke daar langs, op weg naar school. Denk volgend jaar bij de herdenking eens aan deze jongemannen en hun oom Paul die in 1900 te Buitenpost geboren werd.